ἔκφραση καὶ τέχνη: Βούλα Παπαϊωάννου (1898-1990)

Πορτρέτο κοριτσιού. Αθήνα, 1945

Η Βούλα Παπαϊωάννου (1898-1990) ήταν μια προικισμένη φωτογράφος με σπάνια χαρίσματα και αισθητική καλλιέργεια, που έκαμε από κάθε έννοια εθνική φωτογραφία. Ξεχώριζε απ’ τους γνωστούς φωτογράφους του καιρού της τόσο για την καθαρότητα της δουλειάς της όσο και για την προσπάθεια τολμηρότερων αναζητήσεων στη φωτογραφική έκφραση και την τεχνική πρακτική. Είναι απ’ τους λίγους που έκαμαν ποίηση με τη φωτογραφία και η μόνη απ’ τους παλιούς φωτογράφους που άφησε έργο κοινωνικού προβληματισμού με διεισδυτική ματιά, καλοσύνη και ποιότητα ανθρωπιάς.

Φωτογράφησε αρχαιότητες με ξεχωριστή ευαισθησία, τονίζοντας την ατμόσφαιρα και την αξεπέραστη εκλεκτικότητα των αρχαίων στην επιλογή του χώρου που ζούσαν και έχτιζαν τους οικισμούς τους. Ζωντάνεψε φωτογραφικά τους θησαυρούς των μουσείων, τα αρχαία γλυπτά, με απόλυτο σεβασμό στην αισθητική ισορροπία των αρχαίων. Χαρακτηριστικές είναι οι παραθέσεις και παρομοιώσεις μορφών από αρχαίες προτομές με σύγχρονα πρόσωπα βοσκών και ξωμάχων της υπαίθρου, με σκοπό να τονίσει παραστατικά την αδιάπτωτη συνέχεια της φυλής, με καθαρή ελληνικότητα τόσο στη μορφή όσο και στην κατατομή.

Ταξίδεψε στην ύπαιθρο χώρα φωτογραφίζοντας τις αδρές μορφές των γυναικών της, με την έμφυτη ευαισθησία της γνήσιας Ελληνίδας. Όλα τ’ αγκάλιασε με αγάπη, ανθρώπους και χώρους, αποθανατίζοντας, καθαρή και αφτιασίδωτη όπως τη γνώρισε, την πραγματική Ελλάδα εκείνου του καιρού...

Λίμνη Ιωαννίνων, 1960

Η Βούλα Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1898 στη Λαμία.

Οι γονείς της Αφροδίτη και Θεοχάρης Παπαϊωάννου, αξιωματικός στο επάγγελμα, φρόντισαν να μεγαλώσουν τη πολυμελή οικογένεια τους με αγάπη και ιδανικά, με βάση την αγάπη στην πατρίδα, την εργατικότητα και κοινωνική συνεισφορά. Αρχές που ακολουθούσε σε όλη τη διάρκεια της ζωής της η σημερινή μας φωτογράφος.

Το 1908 μετακομίζει από τη γενέτειρα περιοχή της και μένει στην Αθήνα. Από μικρή δείχνει το ενδιαφέρον της για τις εικαστικές τέχνες και έτσι το 1920 αποφασίζει να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών. Παρότι ξεκίνησε με τη ζωγραφική τελικά η ενασχόλησή της με τη φωτογραφία ήταν αυτό που θα την γοητεύσει πραγματικά.

Το 1926 παντρεύεται με τον Ιωάννη Ζερβό. Λογοτέχνης και κριτικός, άνθρωπος που τη βοηθάει να ενισχύσει τις πνευματικές της αναζητήσεις. Η διάλυση αυτού το γάμου δίνει στην Παπαϊωάννου το βασικότερο λόγο να για την αποκλειστική της φωτογραφική αφοσίωση.

Η συχνή επισκεψιμότητα της σε μουσεία και εκθέσεις το 1937 κάνει τη φωτογράφο μας να ξεκινήσει τη πρώτη της επαγγελματική δουλειά. Ο τότε διευθυντής του Εθνικού Μουσείου για την έκδοση «επιστολικών δελταρίων» (καρτ-ποστάλ) της αναθέτει να φωτογραφήσει τα εκθέματα.

Κάτω από την επίβλεψή της εκτυπώνονται στη Νοβάρα της Ιταλίας με τη μέθοδο της βαθυτοπίας, τρία φωτογραφικά τεύχη με το τίτλο ’’Hellas’’. Ως αποτέλεσμα της εξαιρετικού αποτελέσματος ο Οργανισμός Τουρισμού της ανέθεσε τη φωτογράφιση λουτροπόλεων και βυζαντινών μνημείων στην Αττική, με τη συνεργασία και καθοδήγηση του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου.

Το 1940 ζητάει να πάει στο πολεμικό μέτωπο και να πάρει μέρος στη φωτογραφική κάλυψη των Ελλήνων με τους Ιταλούς. Η άρνηση με τη δικαιολογία ότι είναι γυναίκα την έκανε δίχως δεύτερη σκέψη να στρέψει τη φωτογραφική της ματιά στη σκληρή καθημερινότητα της γύρω της, στους ανθρώπους που δεν είναι στη πρώτη γραμμή.

Οι εικόνες που απαθανατίζει συγκλονίζουν από την μοναδική αντίθεση της ευαισθησίας στο σκληρό περιβάλλον, την οδύνη αλλά και την αξιοπρέπεια ταυτόχρονα. Ξεπερνώντας την αποτύπωση της ιστορικής στιγμής αλλά αναδεικνύοντας τη πίστη και την μοναδική ανθρώπινη δύναμη.

Απόδειξη του συγκλονιστικού έργου της φωτογράφου είναι το λεύκωμα το 1943 εν ονόματι «Μαύρο Λεύκωμα» . Στις πρώτες σελίδες αυτού ξεκινάει με τους στίχους του Ευριπίδη "Τι με χρη σιγάν; Τι δε μη σιγάν; Τι δε θρηνήσαι;". Με τη κάλυψη της ελβετικής επιτροπής που ήταν στην Αθήνα εκ μέρους του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για τον έλεγχο των λιμοκτονούντων και σκελετωμένων παιδιών, η Παπαϊωάννου ξεπερνώντας κάθε προσωπικό δισταγμό και αναστολή και παρουσιάζει ένα συγκλονιστικό φωτογραφικό αποτέλεσμα όπου θα αποτυπωθεί στο εξωτερικό και θα κινητοποίηση τη διεθνή γνώμη και θα στείλει αποστολές ειδών πρώτης ανάγκης και τροφίμων.

Τη δεκαετία του 50 η Βούλα Παπαϊωάννου καταξιωμένη πλέον δημοσιεύει σε εφημερίδες και περιοδικά και συμμετέχει σε εκθέσεις, αναδεικνύοντας την Ελληνική γή, την αρχαία κληρονομιά και τον ανθρώπινο μόχθο.

- Το 1952 γίνεται μέλος της Ελληνικής Φωτογραφικής Εταιρίας.

- Το 1953 κυκλοφορεί το βιβλίο "La Grèce à ciel ouvert" από τον ελβετικό οίκο Clairefontaine. Όπου θα τιμηθεί με το βραβείο καλύτερου βιβλίου της χρονιάς από την Εταιρεία Εκδοτών και Βιβλιοπωλών στην Olten της Ελβετίας.

- Το 1956 κυκλοφορεί το βιβλίο "Les îles grecques" από τον ίδιο οίκο.

- Το 1990 πλήρης ημερών πεθαίνει σε ηλικία 92 ετών.